Een mondeling of schriftelijk betoog bestaat in ieder geval uit een standpunt en argumenten. Een standpunt heeft betrekking op een onderwerp. Zo’n onderwerp kan bijvoorbeeld flexibele productieautomatisering zijn of roken in openbare ruimtes. Een standpunt ten opzicht van roken kan positief, negatief of neutraal zijn. Indien standpunten botsen, of er wordt getwijfeld aan een standpunt, ontstaat een verschil van mening. Een verschil van mening is opgelost als partijen standpunten gaan delen. Daarvoor is een argumentatieve discussie nodig.
Denken vanuit twee polen is de kurk waarop de democratie drijft en het is de basis van wetenschap. Argumenteren vanuit verschillende perspectieven leidt tot inzicht en nuancering. Het is de basis van onze beschaving en van onze vooruitgang.
Uiteraard is het verstandig een mondeling of schriftelijk betoog grondig voor te bereiden. Handig daarbij is het zogenoemde Toulmin-model. Daarin zijn naast standpunt en argumenten ook ondersteunende rechtvaardigingen en concessies en voorbehouden opgenomen. Als je alle elementen in je betoog verwerkt kom je genuanceerder en overtuigender over.
Voorbeelduitwerking:
Standpunt: Ik ben tegen roken
Argumenten: Het is slecht voor de gezondheid; het veroorzaakt overlast, gemeenschap draait voor de kosten op; etc.
Rechtvaardiging: Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat ….
Concessie: Hoewel mensen eigen verantwoordelijkheid hebben; hoewel overlast thuis beperkt is; etc.
Voorbehoud: Tenzij iemand al ziek is; Tenzij alleen bij het eten en in overleg; etc.
Een ondersteunende rechtvaardiging ondersteunt het standpunt en de argumenten. Het voordeel van het verwerken van concessies en voorbehouden is dat je genuanceerder overkomt. Bovendien maai je het gras voor de voeten van je tegenstander weg, omdat je al tegenargumenten in je betoog hebt verwerkt. Concessies en voorbehouden verzamel je door advocaat van de duivel te spelen.
Drogredeneringen:
Drogredeneringen zijn ongeldige en onjuiste redeneringen. Ze maken de oplossing van een verschil van mening moeilijker en staan voortschrijdend inzicht en nuancering in de weg. Hierbij een drietal voorbeelden:
- Argumentum ad baculum – drogreden van de stok: Tegenpartij onder druk zetten door bijvoorbeeld te zinspelen op negatieve gevolgen voor de tegenpartij als de spreker zijn zin niet krijgt.
- Argumentum ad hominem – persoonlijke aanval: Hierbij spreekt men twijfel uit over kennis, intelligentie, karakter of goede trouw van tegenpartij. Ook worden motieven van de ander verdacht gemaakt.
- Argumentum ad vercundiam – autoriteitsdrogreden: De deskundigheid, het gezag of de speciale positie van iemand of een instantie wordt gezien als teken dat een standpunt van deze bron waar is.
Marcel van Dam gaf ooit een fraai voorbeeld van het ontmaskeren van de zogenaamde logica van een redenering. Toen een KVP-politicus in de tijd dat het CDA werd gevormd lastige vragen ontweek door te stellen: ‘Ik pas in de KVP, de KVP past in het CDA, dus pas ik in het CDA.’ Stelde Marcel van Dam: ‘Ik pas in mijn jas, mijn jas past in mijn tas, dus pas ik in mijn tas.’